De Statenvertaling van de Bijbel en het Nabije Oosten

De Dordtse synode was een initiatief van de gereformeerde kerk in Nederland om een einde te maken aan een interne theologische twist over het genadekarakter van het heil. Omdat de kerk enerzijds een publieke functie vervulde, maar anderzijds een geringe aanhang had, was het bedoelde conflict vermengd geraakt met de discussie over de toekomst van kerk en staat. De synode bestond uit tal van academisch gevormde politici, professoren en predikanten uit binnen- en buitenland. Een enkele keer kwam de klassieke vorming van deze theologen duidelijk tot uitdrukking in de synodale gang van zaken.

Drusius (Johannes van den Driesche) overleed weliswaar voordat de synode officieel opdracht tot de vertaling had gegeven, maar in de jaren die daaraan vooraf gingen, hadden de Staten Generaal Drusius een stipendium verleend om commentaren op de gehele Bijbel te schrijven, met het oog op de komende nieuwe vertaling.  Bovendien waren de drie vertalers van het Oude Testament voor de Statenvertaling (Baudartius, Bogerman en Bucerus) oud-studenten van Drusius. De Vlaamse balling, die in Cambridge, Oxford en Leiden gedoceerd had alvorens hoogleraar Hebreeuws te Franeker te worden, was een spilfiguur in de totstandkoming van de Statenvertaling. Zijn commentaren geven diep inzicht in zijn ongeëvenaarde kennis van de joodse oudheid, het allervroegste christendom, en rabbijnse tradities, en daarmee op de geleerde gereedschapskist van de vertalers.

In deze lange pauze kunt u een wandeling maken naar de Grote Kerk (Onze Lieve Vrouwekerk), Lange Geldersekade 2, waar de synode geopend en gesloten is en waar nu een tentoonstelling over de synode is. De wandeling van de Lutherse kerk naar de Grote Kerk is ongeveer 10 minuten. Professor van Lieburg geeft hier een toelichting en u kunt hem vragen stellen. Desgewenst kunt u ook gaan naar De Hof van Nederland, Hof 6, alwaar ook een tentoonstelling aan de synode gewijd is.

Het is opvallend dat tot nu toe weinig onderzoek is gedaan naar de vertaalprincipes en –praktijk van de Statenbijbel (1637). Veel onderzoek is historisch of theologisch van aard. De lezing zal gaan over de vertaalkundige aspecten van het Oude Testament van de Statenbijbel. Hoe concordant en letterlijk is de vertaling? Hebben de vertalers zich gehouden aan het mandaat van de Synode? Spreker zal ook vanuit de manuscripten laten zien welke rol de Hebraica veritas speelde en de kennis die het vertaalteam van het Hebreeuws had.

Hoewel op de synode in 1618 aangegeven werd dat afbeeldingen in de komende Statenbijbel kunnen misstaan, werden spoedig allerlei illustraties opgenomen, bestaande tradities volgend. De illustraties zijn in hoofdzaak van drieërlei aard:

• landkaarten, met daarnaast of erop afbeeldingen van beschreven gebeurtenissen;
• prenten die Bijbelse gebeurtenissen afbeelden;
• afbeeldingen van gebouwen en objecten die in detail in de Bijbel beschreven zijn.

De afbeeldingen hebben een educatief doel, maar brengen ook de Bijbelse gebeurtenissen in een geografische en culturele context. Dit laatste aspect krijgt in deze lezing extra aandacht omdat de illustratoren en uitgevers langzaamaan proberen een realistisch beeld van het verleden in het Nabije Oosten te geven.