Het Bijbelboek Daniel en de strijd tegen de Seleuciden

Rolf Strootman
Docent-onderzoeker Oude geschiedenis, Departement Geschiedenis en Kunstgeschiedenis, Universiteit Utrecht

Het boek Daniel is berucht en beroemd. Beroemd omdat Daniel het belangrijkste apocalyptische geschrift is in het antieke Judaïsme, berucht omdat het boek is samengesteld uit verschillende oudere en nieuwe teksten vol vreemde visioenen die vaak moeilijk te duiden zijn. De meeste verhalen zijn gesitueerd aan het hof van koning Nebukadnezar van Babylon, die regeerde in de vroege zesde eeuw v.C. Tot de bekendste verhalen behoren de goddelijke toekomstvoorspellingen die als visioenen aan de profeet Daniel gedaan worden, of gedroomd worden door Nebukadnezar (en dan door Daniel worden uitgelegd). De voorspellingen zijn zelfs met de uitleg van de profeet Daniel erbij moeilijk te begrijpen – tot je doorkrijgt dat ze allemaal betrekking hebben op een heel specifieke periode in de Joodse geschiedenis: de eerste helft van de tweede eeuw v.C. toen er in Judea een opstand woedde tegen de Seleuciden, de Macedonische dynastie die na Alexander de Grote over het Midden-Oosten heerste. De meeste Bijbelonderzoekers gaan er dan ook van uit dat het boek Daniel in die laatste periode tot stand kwam.

In deze lezing gaan we kijken naar de voorspellingen, visionaire beelden en vreemde gebeurtenissen in Daniel in het licht van die latere gebeurtenissen: de Kolos op Lemen Voeten, de waanzin van koning Nebukadnezar, het visioen van het vierkoppige beest dat uit het water oprijst, en het Teken aan de Wand. Ook andere ‘highlights’ zoals de jongemannen in de vurige oven en Daniel in de leeuwenkuil zullen de revue passeren. We zullen zien dat er een zéér nauwe relatie bestaat tussen de twee allerergste slechte vorsten in de Joodse traditie: de Babylonische koning Nebukadnezar, die in de zesde eeuw v.C. Jeruzalem verwoestte en een deel van de bevolking in ballingschap wegvoerde, en de Seleucidische koning Antiochos IV Epiphanes, die in de tweede eeuw v.C. met decreten en geweld de Joodse religie verbood en bestreed.