Lezingen

Dr. Marjo Korpel
Universitair Hoofddocent Oude Testament, Protestantse Theologische Universiteit

Eind 2023 stonden de kranten er vol mee: de godin Asjera. Vanwege een tentoonstelling van het Bijbels Museum, waarin honderden Asjerabeeldjes een lange stoet vormden onder de titel ‘De terugkeer van Asjera’. Kunstenares Marieke Ploeg verwees naar de vondst van godinnenbeeldjes in Jeruzalem en meende gelezen te hebben dat de godin door mannen verbannen was uit de godsdienst van Israël en ze vond dat Asjera nu door haar weer in ere hersteld moest worden. Dat riep de woede op van iemand in het land, die vervolgens speciaal naar de tentoonstelling ging om de Asjerabeeldjes aan gruis te slaan. Maar wie was die godin Asjera, en wat heeft zij van doen met het ontstaan van de godsdienst van Israël? Is deze Asjera inderdaad door mannen onder het tapijt geveegd, en heeft de God van Israël daardoor zo’n sterk masculiene voorstelling gekregen in de Bijbel? Welke argumenten spelen hierbij een rol? In deze lezing zal zowel aandacht gegeven worden aan de beeldspraak (metaforen) die in de Bijbel worden gebruikt om de God van Israël te beschrijven, en de betekenis van de gevonden beeldjes, als ook aan de teksten en artefacten van de Kanaänitische buren van Israël.

Dr. Ruwan van de Iest
Docent Koinè en Nieuwtestamentisch Grieks, Rijksuniversiteit Groningen

Sinds de oudheid gelden de werken van Homerus al als standaard voor de Griekse taal en cultuur. Kinderen op Griekse scholen moesten deze teksten lezen, om zich zo de Griekse taal eigen
te maken en te leren wat het betekende om Griek te zijn. In de afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar de invloed vanuit het Oude Nabije Oosten op de werken van Homerus. Tijdens
deze lezing gaan we ons verdiepen in een aantal verhalen die terug te vinden zijn in de werken
van Homerus, die mogelijk hun oorsprong vinden in het Oude Nabije Oosten. Allereerst maken
wij een analyse van de overeenkomsten en verschillen tussen de verhalen uit het Nabije Oosten
en de versie die wij terugvinden in de werken van Homerus. Vervolgens staat de vraag centraal
waarom Homerus de mogelijk aanwezige wijzigingen heeft aangebracht. Was dit bewust of onbewust? Tenslotte gaan we bespreken hoe deze mogelijke wijzigingen iets zeggen over de Griekse cultuur uit de tijd van Homerus en de waarden die in deze cultuur centraal stonden.

Foto: © The Trustees of the British Museum.

De Leidse Papyrologielezing wordt dit jaar gehouden door Cisca Hoogendijk, gepensioneerd Grieks papyroloog. Ze vertelt over veranderingen in de Egyptische eetcultuur, in de periode nadat de Grieken het land hadden veroverd. Wat is er in papyri te vinden over het eten van vlees, vis, fruit en groente, of over feestmaaltijden van rijke mensen? Ook het enig overgebleven kookboek op papyrus komt aan bod.

De lezing is zowel live te zien in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, of online via de gratis livestream. Meer informatie een aanmelding vindt u hier: https://www.rmo.nl/uw-bezoek/activiteiten/leidse-papyrologielezing-2025/

Nicky van de Beek, MA
Egyptoloog en promovenda aan de Johannes Gutenberg Universiteit Mainz

Het Oudegyptische landschap wordt gekenmerkt door het vruchtbare overstromingsgebied van de Nijl (het ‘zwarte land’) en het dorre woestijngebied (het ‘rode land’). Op de wanden van de graftombes wordt dit landschap vaak breed uitgemeten: de grafeigenaar jaagt op nijlpaarden, speervist of vangt vogels in het moeras, terwijl in woestijnscènes agressief jacht wordt gemaakt op oryxen, ibexen, gazelles en andere dieren. In beide scènetypes is een rijke biodiversiteit te zien, waarbij de soorten vaak exact kunnen worden bepaald.
In deze lezing wordt ingegaan op enerzijds de ecologische realiteit van het Oudegyptische landschap en anderzijds de weergave daarvan in privégraven uit het Oude, Midden- en Nieuwe Rijk. We zien hoe het landschap verandert maar specifieke elementen in de grafscènes door de eeuwen heen gelijk bleven. Hoe gingen de Oude Egyptenaren om met hun natuurlijke omgeving? En welke rol speelde klimaatverandering daarbij?

Prof. dr. Bleda Düring
Hoogleraar Archeologie van West-Azië, Universiteit Leiden

De kopertijdsamenlevingen op Cyprus (4000-2500 v. Chr.) weken wezenlijk af in hun economie en samenlevingsvorm van de hen omringende regio’s in west Azië. Terwijl complexe verstedelijkte samenlevingen, vroege staten en schriftvormen, en lange afstandshandel zich ontwikkelden in het oostelijk Mediterraan gebied, bleef Cyprus afzijdig van deze processen. Op Cyprus vinden we kleine boerendorpjes met ronde huizen en er zijn op het eerste gezicht weinig aanwijzingen voor complexe samenlevingen. Een populair idee is dat deze kopertijdsamenlevingen geïsoleerd waren van de omliggende samenlevingen en relatief egalitair. In de laatste jaren komen er echter steeds meer aanwijzingen dat er wel degelijk contacten waren en dat er ook op Cyprus ontwikkelingen richting sociale complexiteit waren. In deze lezing zal geput worden uit de resultaten van Leidse opgravingen te Chlorakas-Palloures, die sinds 2015 plaats vinden.

Drs. Theo Krispijn
Gepensioneerd docent Sumerologie, Oude Nabije Oosten Studies/Assyriologie, Universiteit Leiden

In de meeste handboeken over de geschiedenis van Mesopotamië en het spijkerschrift is te vinden dat de Sumeriërs de uitvinders van het spijkerschrift waren. De voortgaande studie van alleroudste documenten in spijkerschrift van het eind van het vierde millennium v. Chr. stelt die aanname echter ter discussie. Wat weten we van de cultuur van de bewoners van Zuid-Mesopotamië van voor de komst van de Sumeriërs? Wat weten we van hun ‘Ubaid-’ en ‘vroege Uruk-cultuur’ en welke taal of talen spraken zij? In deze lezing zal geprobeerd worden aan de hand van de archeologie en de studie van de vroegste spijkerschrift-documenten een antwoord op die vragen te geven.

Nicky van de Beek, MA
Egyptoloog en promovenda aan de Johannes Gutenberg Universiteit Mainz

De Oudegyptische geneeskunde behoort tot de oudste ter wereld. Er werden al kleine operaties uitgevoerd, gebitten behandeld, protheses geplaatst en er was een rijk scala aan geneeskrachtige recepten en bezweringen. Veel van deze informatie over medicijnen komt uit papyrusboeken zoals de Edwin Smith- en Ebers-papyrus.

Griekse geschiedschrijvers als Herodotus en geneesheren zoals Hippocrates waren onder de indruk van de Egyptische kennis op dit gebied en erkenden de invloed ervan op de Griekse geneeskunde.

In deze lezing wordt ingegaan op gangbare ziekten en gebreken in het Oude Egypte en de medische en magische recepten die hiertegen voorhanden waren. Ook worden enkele bekende artsen besproken en wat we kunnen weten over hun opleiding en praktijk. Tot slot worden de volksgezondheid en aanwijzingen voor epidemieën die Egypte mogelijk hebben geteisterd, besproken.

De lezing zal online plaatsvinden. Wanneer u deze lezing bij wilt wonen, kunt u een mailtje sturen naar eol.afdeling.maastricht@gmail.com. We zullen er dan voor zorgen dat u tijdig de Teams link ontvangt om aan de lezing deel te nemen.

Dr. Gert Baetens
Postdoctoraal onderzoeker, KU Leuven

Want wat schafte die pot precies? Zoals in veel andere regio’s in het antieke Middellandse Zeege bied leefde de bevolking van Grieks-Romeinse Egypte voor een groot deel van graan, in eerste instantie in de vorm van brood. Deze lezing gaat over het kleine broertje van brood: graanpap. Dit gerecht verschijnt regelmatig in de Griekse papyri, maar ook – en dat is vaak over het hoofd gezien – in de Egyptische bronnen, die ons van alles leren over de bereiding en consumptie van deze lekkernij. Deze kleine voedselhistorie neemt ons mee langs verschillende plaatsen in Grieks-Romeins Egypte, met omwegen langs de Koptische monniken, Deir el-Medina, helemaal tot in het Oude Rijk.

Dr. Mark de Kreij
Universitair docent Oud-Grieks en Papyrologie aan de Radboud Universiteit

Als we in handboeken lezen over de Oudheid in het Middellandse Zeegebied, is het soms moeilijk voor te stellen waarop zulke grote verhalen eigenlijk gebaseerd zijn. Lang vormden de Griekse en Romeinse geschiedschrijvers zelf de voornaamste bron, maar sinds de 19e eeuw is er een belangrijke bron bijgekomen: papyri uit Egypte. Toen steeds meer van deze snippertjes uit de woestijn gelezen werden, begon zich een veel vollediger beeld af te tekenen van de Grieks-Romeinse samenleving in Egypte. In deze workshop zal worden uitgeweid over het vak van de papyrologie, en aan de hand van ongepubliceerde fragmenten zal worden gedemonstreerd hoe papyri steeds weer nieuwe verhalen over de Oudheid kunnen vertellen.