Lezingen

Dr. Ruwan van de Iest
Docent Koinè en Nieuwtestamentisch Grieks, Rijksuniversiteit Groningen

Sinds de oudheid gelden de werken van Homerus al als standaard voor de Griekse taal en cultuur. Kinderen op Griekse scholen moesten deze teksten lezen, om zich zo de Griekse taal eigen te maken en te leren wat het betekende om Griek te zijn. In de afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar de invloed vanuit het Oude Nabije Oosten op de werken van Homerus. Tijdens deze lezing gaan we ons verdiepen in een aantal verhalen die terug te vinden zijn in de werken van Homerus, die mogelijk hun oorsprong vinden in het Oude Nabije Oosten. Allereerst maken wij een analyse van de overeenkomsten en verschillen tussen de verhalen uit het Nabije Oosten en de versie die wij terugvinden in de werken van Homerus. Vervolgens staat de vraag centraal waarom Homerus de mogelijk aanwezige wijzigingen heeft aangebracht. Was dit bewust of onbewust? Tenslotte gaan we bespreken hoe deze mogelijke wijzigingen iets zeggen over de Griekse cultuur uit de tijd van Homerus en de waarden die in deze cultuur centraal stonden.

Audrey Crabbé, MA
Promovenda zoöarcheologie, Rijksuniversiteit Groningen

Runderen speelden een centrale rol op economisch, politiek, ritueel en sociaal vlak in de vroege stadstaten en koninkrijken van West-Azië. Geschreven bronnen, iconografische representaties en archeologische vondsten duiden op het gebruik van runderen in de landbouw voor het ploegen, zaaien en het transporteren van zware ladingen. Ze waren ook een belangrijke bron van rijkdom voor de eigenaren en de belastinginners. Als reactie op deze zware arbeid en door ouderdom ontwikkelden werkrunderen, vooral op de onderste ledematen, verschillende soorten van pathologieën. De hevigheid van deze pathologieën is afhankelijk de intensiteit van de arbeid (lange uren, zware ladingen, etc.). Recent onderzoek in de paleopathologie geeft de mogelijkheid om deze werkgerelateerde pathologieën op de middenshandsbeenderen, middensvoetbeenderen en teenkoten te identificeren en de hevigheid te meten.
De spreker zal tijdens deze lezing de huidige resultaten van haar promotieonderzoek aan de Universiteit van Groningen toelichten. Voor haar promotieonderzoek heeft ze een paleopathologische studie ondernomen op de dierlijke assemblages van verscheidene Brons- en IJzertijd centra in centraal en west Turkije, met name Hattusha, Sapinuwa, Troje, Klazomenai en Gordion. De resultaten van het paleopathologisch onderzoek worden in correlatie gebracht met belangrijke politieke-economische ontwikkelingen in deze periode, zoals de opkomst van het Hettitische en het Frygische Rijk.

Bij interesse voor de lezing kunt u een mail sturen naar bastet7maal7@gmail.com, zodat u de link naar de lezing kunt ontvangen.

Drs. Willem Hovestreydt

Het graf van farao Ramses III behoort tot de oudst bekende graven in het Dal der Koningen. Al in 1738 maakte Richard Pococke een beschrijving en plattegrond, en in 1769 werd hij gevolgd door James Bruce. Diens afbeeldingen van twee harpspelers in het graf droegen ertoe bij dat het uitgroeide tot een van de bekendste en drukstbezochte graven in het Dal. Toch heeft het lang geduurd tot er van egyptologische zijde serieuze belangstelling werd getoond. Pas in de laatste twee decennia is hier enige verandering in gekomen, maar het graf is nooit systematisch gepubliceerd. Dat is jammer, want sinds het eind van de 19e eeuw is vooral de achterste helft van het graf sterk beschadigd als gevolg van een of meer overstromingen. Delen van het graf zijn daardoor instabiel geworden en de kans op verdere schade is reëel. Enige jaren geleden is echter een project van start gegaan dat is gericht op conservering, onderzoek en publicatie van het gehele graf. Het project heeft inmiddels vijf succesvolle seizoenen achter de rug.

De spreker maakt deel uit van het onderzoeksteam. Na een inleiding over de geschiedenis van het graf en het belang ervan zal hij ingaan op de tot nu toe behaalde resultaten. Met name wordt aandacht besteed aan de sterk beschadigde decoratie van het achterste deel van het graf. Deze decoratie kan grotendeels gerestaureerd worden en blijkt uniek te zijn voor een koninklijk graf uit het Nieuwe Rijk.

Dr. Janric Van Rookhuijzen
Onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, specialist in Griekse archeologie

In de vijfde- en vierde-eeuwse inventarissen van Athena’s schatten komt een locatie voor die het “Parthenon” wordt genoemd, als een van de schatkamers op de Akropolis van Athene. Op basis van epigrafische, archeologische en literaire bewijzen kan de schatkamer die het Parthenon wordt genoemd worden herkend in het gebouw dat nu bekend staat als het Erechtheion. De ligging van dit gebouw is een topografisch probleem. Is het Erechtheion na de inval van de Perzen in 480 v. Chr. verplaatst naar de Kariatidentempel of is het herkenbaar in het Dörpfeldfundament van het Parthenon?

Prof. dr. Paul Sanders
Hoogleraar Oude Testament aan de Protestantse Theologische Universiteit

In de jaren vijftig van de vorige eeuw verscheen een boek over de archeologie van Israël/Palestina dat al snel heel populair werd: De bijbel heeft toch gelijk van Werner Keller. Wetenschappers stelden terecht kritische vragen. Inmiddels zijn er in Israël/Palestina veel nieuwe vondsten gedaan. Sommige daarvan zijn met veel tamtam besproken, ook in de serieuze pers. Hoeveel bewijzen de vondsten? Wordt hun belang overdreven of misschien juist onderschat? Deze lezing gaat zo veel mogelijk in op de nieuwste ontwikkelingen.

Eli Hoopman, MA
Afgestudeerd MA-student Hebreeuws/Grieks, KU Leuven

Ongeveer vijf eeuwen na de heerschappij van Nabonidus, de laatste koning van Babylon, verschijnt zijn naam in het Aramese Dode Zeerollen fragment 4Q242, The Prayer of Nabonidus. Dit lijkt erop te wijzen dat zijn figuur tot de verbeelding is blijven spreken. Wat komen we te weten over dit personage en zijn functie binnen de tekst, in de ongeveer acht gebroken lijnen die 4Q242 aan ons overlevert? Via een intertekstuele lezing verkennen we de verschillende tropes die worden aangehaald in het fragment. Hierbij worden twee relevante teksten betrokken, zijnde Daniël en de Harran stele. Aangezien de Nebukadnessar in Daniël op meerdere vlakken lijkt te verwijzen naar de historische Nabonidus, en de Harran stele een representatieve kennismaking met de koning in kwestie biedt. Zo bespreken we op welke wijzen Nabonidus wordt geïnstrumentaliseerd in 4Q242. Deze case study kan ook een inkijkje geven in bredere Assyriologische invloeden op het Dode Zeerollen corpus

Dr. Marjo Korpel
Universitair Hoofddocent Oude Testament, Protestantse Theologische Universiteit

Eind 2023 stonden de kranten er vol mee: de godin Asjera. Vanwege een tentoonstelling van het Bijbels Museum, waarin honderden Asjerabeeldjes een lange stoet vormden onder de titel ‘De terugkeer van Asjera’. Kunstenares Marieke Ploeg verwees naar de vondst van godinnenbeeldjes in Jeruzalem en meende gelezen te hebben dat de godin door mannen verbannen was uit de godsdienst van Israël en ze vond dat Asjera nu door haar weer in ere hersteld moest worden. Dat riep de woede op van iemand in het land, die vervolgens speciaal naar de tentoonstelling ging om de Asjerabeeldjes aan gruis te slaan. Maar wie was die godin Asjera, en wat heeft zij van doen met het ontstaan van de godsdienst van Israël? Is deze Asjera inderdaad door mannen onder het tapijt geveegd, en heeft de God van Israël daardoor zo’n sterk masculiene voorstelling gekregen in de Bijbel? Welke argumenten spelen hierbij een rol? In deze lezing zal zowel aandacht gegeven worden aan de beeldspraak (metaforen) die in de Bijbel worden gebruikt om de God van Israël te beschrijven, en de betekenis van de gevonden beeldjes, als ook aan de teksten en artefacten van de Kanaänitische buren van Israël.

Dr. Ruwan van de Iest
Docent Koinè en Nieuwtestamentisch Grieks, Rijksuniversiteit Groningen

Sinds de oudheid gelden de werken van Homerus al als standaard voor de Griekse taal en cultuur. Kinderen op Griekse scholen moesten deze teksten lezen, om zich zo de Griekse taal eigen
te maken en te leren wat het betekende om Griek te zijn. In de afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar de invloed vanuit het Oude Nabije Oosten op de werken van Homerus. Tijdens
deze lezing gaan we ons verdiepen in een aantal verhalen die terug te vinden zijn in de werken
van Homerus, die mogelijk hun oorsprong vinden in het Oude Nabije Oosten. Allereerst maken
wij een analyse van de overeenkomsten en verschillen tussen de verhalen uit het Nabije Oosten
en de versie die wij terugvinden in de werken van Homerus. Vervolgens staat de vraag centraal
waarom Homerus de mogelijk aanwezige wijzigingen heeft aangebracht. Was dit bewust of onbewust? Tenslotte gaan we bespreken hoe deze mogelijke wijzigingen iets zeggen over de Griekse cultuur uit de tijd van Homerus en de waarden die in deze cultuur centraal stonden.

Foto: © The Trustees of the British Museum.

De Leidse Papyrologielezing wordt dit jaar gehouden door Cisca Hoogendijk, gepensioneerd Grieks papyroloog. Ze vertelt over veranderingen in de Egyptische eetcultuur, in de periode nadat de Grieken het land hadden veroverd. Wat is er in papyri te vinden over het eten van vlees, vis, fruit en groente, of over feestmaaltijden van rijke mensen? Ook het enig overgebleven kookboek op papyrus komt aan bod.

De lezing is zowel live te zien in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, of online via de gratis livestream. Meer informatie een aanmelding vindt u hier: https://www.rmo.nl/uw-bezoek/activiteiten/leidse-papyrologielezing-2025/

Dr. Judith Jurjens
Promovenda Egyptologie, Universiteit Leiden

Het beroep van schrijver stond in hoog aanzien in het Oude Egypte. Maar om schrijver te kunnen worden, moest je natuurlijk eerst leren lezen en schrijven. Hoe ging dat in zijn werk in het oude Egypte? Hoe zagen scholen eruit? Welke methodes paste de leraar toe om de kinderen te onderwijzen en te motiveren hun werk te doen? Deze en andere vragen zullen aan bod komen in de lezing. Centraal staat het werk van de schoolkinderen zelf. Aan de hand van tal van voorbeelden van duizenden jaren oude schooloefeningen, zullen we een beeld krijgen van het onderwijs in het oude Egypte.

Prof. dr. Bleda Düring
Hoogleraar Archeologie van West-Azië, Universiteit Leiden

De kopertijdsamenlevingen op Cyprus (4000-2500 v. Chr.) weken wezenlijk af in hun economie en samenlevingsvorm van de hen omringende regio’s in west Azië. Terwijl complexe verstedelijkte samenlevingen, vroege staten en schriftvormen, en lange afstandshandel zich ontwikkelden in het oostelijk Mediterraan gebied, bleef Cyprus afzijdig van deze processen. Op Cyprus vinden we kleine boerendorpjes met ronde huizen en er zijn op het eerste gezicht weinig aanwijzingen voor complexe samenlevingen. Een populair idee is dat deze kopertijdsamenlevingen geïsoleerd waren van de omliggende samenlevingen en relatief egalitair. In de laatste jaren komen er echter steeds meer aanwijzingen dat er wel degelijk contacten waren en dat er ook op Cyprus ontwikkelingen richting sociale complexiteit waren. In deze lezing zal geput worden uit de resultaten van Leidse opgravingen te Chlorakas-Palloures, die sinds 2015 plaats vinden.

Nicky van de Beek, MA
Egyptoloog en promovenda aan de Johannes Gutenberg Universiteit Mainz

De Oudegyptische geneeskunde behoort tot de oudste ter wereld. Er werden al kleine operaties uitgevoerd, gebitten behandeld, protheses geplaatst en er was een rijk scala aan geneeskrachtige recepten en bezweringen. Veel van deze informatie over medicijnen komt uit papyrusboeken zoals de Edwin Smith- en Ebers-papyrus.

Griekse geschiedschrijvers als Herodotus en geneesheren zoals Hippocrates waren onder de indruk van de Egyptische kennis op dit gebied en erkenden de invloed ervan op de Griekse geneeskunde.

In deze lezing wordt ingegaan op gangbare ziekten en gebreken in het Oude Egypte en de medische en magische recepten die hiertegen voorhanden waren. Ook worden enkele bekende artsen besproken en wat we kunnen weten over hun opleiding en praktijk. Tot slot worden de volksgezondheid en aanwijzingen voor epidemieën die Egypte mogelijk hebben geteisterd, besproken.

De lezing zal online plaatsvinden. Wanneer u deze lezing bij wilt wonen, kunt u een mailtje sturen naar eol.afdeling.maastricht@gmail.com. We zullen er dan voor zorgen dat u tijdig de Teams link ontvangt om aan de lezing deel te nemen.

Dr. Gert Baetens
Postdoctoraal onderzoeker, KU Leuven

Want wat schafte die pot precies? Zoals in veel andere regio’s in het antieke Middellandse Zeege bied leefde de bevolking van Grieks-Romeinse Egypte voor een groot deel van graan, in eerste instantie in de vorm van brood. Deze lezing gaat over het kleine broertje van brood: graanpap. Dit gerecht verschijnt regelmatig in de Griekse papyri, maar ook – en dat is vaak over het hoofd gezien – in de Egyptische bronnen, die ons van alles leren over de bereiding en consumptie van deze lekkernij. Deze kleine voedselhistorie neemt ons mee langs verschillende plaatsen in Grieks-Romeins Egypte, met omwegen langs de Koptische monniken, Deir el-Medina, helemaal tot in het Oude Rijk.

Dr. Mark de Kreij
Universitair docent Oud-Grieks en Papyrologie aan de Radboud Universiteit

Als we in handboeken lezen over de Oudheid in het Middellandse Zeegebied, is het soms moeilijk voor te stellen waarop zulke grote verhalen eigenlijk gebaseerd zijn. Lang vormden de Griekse en Romeinse geschiedschrijvers zelf de voornaamste bron, maar sinds de 19e eeuw is er een belangrijke bron bijgekomen: papyri uit Egypte. Toen steeds meer van deze snippertjes uit de woestijn gelezen werden, begon zich een veel vollediger beeld af te tekenen van de Grieks-Romeinse samenleving in Egypte. In deze workshop zal worden uitgeweid over het vak van de papyrologie, en aan de hand van ongepubliceerde fragmenten zal worden gedemonstreerd hoe papyri steeds weer nieuwe verhalen over de Oudheid kunnen vertellen.